Bażanty - Phasianus L. Rodzina: Kurakowate Phasianidae Ang. pheasant, franc. faisan, niem. Fasan, Jagdfasan, ros. fazan, czes. bażant, rum. Fazan, bułg. Fazan, węg. Facan, serbsko-chorw. gnjeteo, hiszp. faisan, wł. fagiano.
Systematyka

Rodzina bażantowatych (kurakowatych) Phasianidae dzielona jest na 3 podrodziny: afrykańskie perlice Numidinae, amerykańskie indyki Meleagrinae oraz występujące również w Europie kuraki właściwe Phasianinae. Rodzina obejmuje 48 gatunków bażantów - ptaków, które były spotykane pierwotnie tylko w Azji. Wiele z nich zostało wprowadzonych do Europy, Ameryki, Australii i Nowej Zelandii, gdzie dość dobrze się zaaklimatyzowały.

Większość gatunków zamieszkuje tereny zadrzewione, żerują one na ziemi, ale noc ptaki te spędzają na gałęziach drzew, gdyż tam czują się o wiele bezpieczniej.

Należą tu gatunki różnej wielkości - od dużych (np. indyk) do małych (np. przepiórka). Nozdrza nieopierzone, skoki również nieopierzone lub opierzone tylko w górnej części (samce niektórych gatunków mają ostrogi); na brzegach palców nie ma grzebieniastych wypustek (igieł rogowych), zwiększających powierzchnię palców.

Samce wielu gatunków są większe i zwykle znacznie barwniejsze od samic; u samców niektórych rodzajów na głowie i szyi występują nieopierzone, zabarwione partie skóry. Omawiana rodzina ma bardzo duże znaczenie gospodarcze.

Około 5 tys. lat temu udomowiono pierwszego kuraka. Był nim kur bankiwa. Od tego gatunku pochodzi wiele odmian współczesnych kur. Odpowiednia hodowla doprowadziła do powstania wielu ras mięsnych, a także otrzymania niosek, które składają jaja nieomal przez cały okrągły rok. W stanie dzikim każdy samiec kura bankiwa posiada harem samic, którego broni przed innymi samcami. Podobne zachowanie można zaobserwować też u samców bażantów. W czasie walk o samice samce stroszą upierzenie, skaczą w górę i uderzają się skrzydłami i nogami, na których są ostrogi, będące ostrymi rogowymi wyrostkami.

Paw Pavo cristatus

Paw jest również zaliczany do bażantowatych. Samce mają bardzo okazały ogon, który w istocie jest tak wspaniały nie dzięki sterówkom, czyli właściwym piórom ogona (są one krótkie i brązowe), ale dzięki piórom pokrywowym. Innym gatunkiem mającym wspaniałe upierzenie jest argus malajski. Samce tego gatunku mają najdłuższy ogon wśród ptaków. Ich sterówki dochodzą do 1,3 m długości.

Wiele samców bażantów ma piękne ubarwienie i wygląd. Kogut tragopana szarobrzuchego z Himalajów ma szkarłatną szyję, a pozostałe brązowe partie ciała upstrzone białymi kropkami, upierzenie samca bażanta srebrzystego jest kombinacją barw srebrzystej, czarnej i czerwonej, a samiec bażanta złocistego ma czerwony spód ciała, żółtą głowę i grzbiet oraz niebieskie pokrywy skrzydeł.

Kilka gatunków tych wspaniałych ptaków jest zagrożonych wyginięciem z powodu zanikania środowisk, w których one bytują.

W Polsce

Na terenie Polski rodzina reprezentowana jest przez 3 gatunki (2 osiadłe - kuropatwa, przepiórka) i 1 lęgowy (bażant). Wszystkie należą do zwierząt łownych.

Spośród licznych gatunków bażanta wyróżniamy 2 grupy: bażanty łowne i bażanty ozdobne. Pierwsza grupa obejmuje bażanta kolchidzkiego Phasianus colchicus (pochodzącego z zachodniej i środkowej Azji) z 37 szeroko rozprzestrzenionymi podgatunkami (rasami) i bażanta pstrego Phasianus versicolor (pochodzącego z Japonii) z 4 podgatunkami (rasami).

Bażanty mają silne nogi, którymi wygrzebują ze ściółki bezkręgowce, bulwy i nasiona, będące ich pokarmem. W razie niebezpieczeństwa do ucieczki wolą używać nóg niż skrzydeł. Jednak gdy muszą się ratować lotem, mają zdolność do gwałtownego lotu pionowego, po którym następuje lot poziomy.

Bażant Phasianus L.

Sprowadzony jeszcze przed r. 1200 n.e. do Włoch i Francji (a po r. 1250 do Niemiec) bażant zaaklimatyzował się i rozprzestrzenił w wielu krajach Europy. W stanie dzikim występuje nielicznie, przeważnie jest hodowany w stanie półdzikim w bażantarniach.

Bażant jest gatunkiem osiadłym. Przebywa najchętniej w małych, lukowatych, dobrze podszytych lasach liściastych i mieszanych, obfitujących w strumyki i polany, w zaroślach nadrzecznych, krzewiastych, zagajnikach wśród pól uprawnych itp. Większych zwartych lasów unika, występuje na ich obrzeżach. W lasach obecność polan, strumieni i podszytów jest jednym z warunków występowania bażanta.

Bażant prowadzi na ogół dość skryty tryb życia. Jest ptakiem naziemnym; dobrze i szybko biega. Lata niechętnie, słabo i na krótkie odległości; lot ciężki, ale dość szybki. Nocuje lub często przesiaduje na gałęziach drzew. Na ziemi nocuje z konieczności. Głos bażanta przypomina ochrypły głos młodego domowego koguta.

Okres godowy rozpoczyna się wcześnie, bo zaraz po stopnieniu śniegów, i trwa przez wiosnę. W tym czasie daleko słychać ochrypłe tokowe "piania" kogutów ("kaka-kak-kak"), którym towarzyszą szybkie "bicia" skrzydeł. Każdy kogut ma swe tokowisko strzeżone przed innymi kogutami; toki odbywa na ziemi; opuszcza skrzydła, wyciąga szyję i drobnymi krokami obiega wokoło kurę. Kogut żyje w "poligamii", gromadząc koło siebie kilka kur. W tym czasie bardzo często dochodzi do zaciekłych starć między kogutami.

Samica zakłada gniazdo w wysokich, gęstych trawach, krzakach itp. miejscach; składa 8-15 szarozielonkawych lub oliwkowobrunatnych jaj, które wysiaduje przez 24-25 dni. Samiec nie bierze udziału w wysiadywaniu i nie opiekuje się młodymi.

Pisklęta są bardzo wrażliwe na warunki atmosferyczne - dłuższe zimna i deszcze, które je dziesiątkują. Rosną szybko, po 14 dniach latają (słabo) i nocują na drzewach razem z matką; po 3 miesiącu życia są całkowicie upierzone, a w IX-X można już odróżnić młode koguty po ubarwieniu głowy i szyi; w XI ptaki młode mają upierzenie ptaków dorosłych.

Dojrzałość płciową osiągają po 10 miesiącach życia. Bażant wywodzi 1 lęg w roku, żyje do 8-10 lat. Duże szkody w pogłowiu piskląt i młodych bażantów powoduje pasożytniczy nicień Syngamus trachea.

Pożywienie bażanta stanowią ziarna zbóż, jagody, żołędzie, korzonki, pędy, siewki, listki oraz różne owady, dżdżownice, ślimaki, rzadziej małe gady, płazy, myszy itd.

Z punktu widzenia rolnictwa bażanty są ptakami bardzo pożytecznymi - zjadają stonki, drutowce i wiele szkodliwych owadów.

Obecnie nasz bażant łowny przedstawia różnorodną mieszaninę i prawie każdy osobnik wygląda nieco inaczej. Co roku wiele bażantów z ferm przeznacza się na odstrzał. Mięso bażantów jest bardzo smaczne.

Bażant kolchidzki zwyczajny Phasianus colchicus colchicus

Jest najbardziej rozprzestrzenionym gatunkiem spośród wszystkich kuraków, gdyż został przez człowieka wprowadzony w wielu krajach jako ptak łowny. Podstawowe ubarwienie samca (koguta) jest rdzawe, głowa, dwa krótkie skierowane ku tyłowi czubki (różki) i szyja są ciemnoniebieskie z silnym metalicznym połyskiem - bez białej obroży i jakichkolwiek śladów jasnych lub białych barw. Wokoło oka na kantarze, szczęce i części ucha - naga, brodawkowata czerwono zabarwiona skóra (korale). Pióra grzbietu pomarańczowozłote z czarnymi obrzeżeniami i wąskimi (osiowymi) smugami wzdłuż stosin. Pokrywy skrzydłowe mają odcień sinawobrunatny. Ogon do 52 cm długości, składa się z 18 wąskich spiczastych sterówek żółtawordzawych z rdzawym obrzeżeniem i licznymi ciemnymi klinowatymi poprzecznymi pręgami. Kuper brunatnawomiedziany. Pióra na piersi czarno obrzeżone. Środek brzucha czarny. Długość z ogonem 65-88 cm, skrzydła około 31 cm, rozpiętość ok. 84 cm, ciężar 1350-1850 g.

Samica (kura) jest ubarwiona ochronnie, wierzch ciała (a zwłaszcza część tylną) rdzawobrunatny z czarnobrunatnymi środkami piór; spód ciała cynobrowordzawy z drobnymi ciemnobrunatnymi plamkami; gardziel jasnordzawa. Ogon krótszy niż u samca, rdzawobrunatny, z nieregularnymi poprzecznymi ciemnymi pręgami. Długość 53-63 cm, ciężar 1050-1200 g.

Lot szybki, prostolinijny. Zimą tworzy stadka.

Bażant kolchidzki obrożny Phasianus colchicus torquatus

Podobny do wyżej opisanego, a różni się szczegółami ubarwienia. Samiec ma głowę, czubki i szyję jasnozieloną z silnym metalicznym połyskiem, obroża ba szyi i wąski pasek nad okiem - białe. Zasadnicza barwa grzbietu ochrowa, kuper szaroniebieskawy lub szarozielonawy. Na sterówkach szerokie, poprzeczne pręgi.

Bażant kolchidzki mongolski Phasianus colchicus mongolicus

Zasadnicze ubarwienie samca ciemnordzawe (mahoniowe) z silnym purpurowym metalicznym połyskiem. Biały pasek nad okiem nie występuje, czubków nie ma. Na szyi szeroka biała obroża przerwana na przodzie. Pokrywy nadskrzydłowe białe lub śniade. Długość około 950 mm (w tym ogona około 480 mm, ciężar 1600-2000 g. Bażant mongolski jest największy, najodporniejszy na zimno i choroby i najpłodniejszy z bażantów.

Samice wymienionych wyżej podgatunków są podobne do samic bażanta kolchidzkiego zwyczajnego. Wymienione wyżej podgatunki bardzo często były krzyżowane ze sobą i przeważnie hodowane są ich mieszańce.

Bażant pstry Phasianus versicolor

Samiec ma brunatnozieloną gardziel, ciemnozieloną szyję z fioletowym połyskiem, obroży nie ma. Grzbiet brunatnawozielony, kuper zielonawy, metalicznie błyszczący. Ogon szary z szerokimi poprzecznymi przepaskami, samica szara z ciemnymi plamami. Bażant ten nie znosi ostrzejszych zim.

Inne bażanty

Z bardzo ładnie ubarwionych bażantów ozdobnych częściej napotykane są: bażant srebrzysty Gennaeus nycthemerus, bażant złocisty Chrysolophus pictus, bażant diamentowy Chrysolophus amherstiae i bażant królewski Syrmaticus reevesi.

Do podrzędu kuraków należą również nasze ptaki domowe. Kur domowy Gallus gallus pochodzi od dzikiego kura bankiwa Gallus Bankiwa z Indii i krajów malajskich; paw Pavo cristatus wywodzi się z Indii i Cejlonu, gdzie żyje w lasach górskich i dżunglii; indyki domowe pochodzą od indyka dzikiego Meleagris gallopavo żyjącego w lasach Ameryki Północnej. Perlica domowa pochodzi od perlicy dzikiej Numida meleagris z Afryki Zachodniej, gdzie żyje ona na stepach.

1. Bażant kolchidzki zwyczajny - Phasianus colchicus colchicus
2. Bażant kolchidzki obrożny - Phasianus colchicus torquatus
3. Bażant pstry - Phasianus colchicus versicolor
4. Bażant srebrzysty - Gennaeus nycthemerus
5. Bażant Wallicha - Carteus wallichii
6. Bażant Elliota - Syrmaticus ellioti
7. Bażant królewski - Syrmaticus reevesi
8. Bażant złocisty - Chrysolophus pictus
9. Bażant diamentowy - Chrysolophus amherstiae
10. Kuropatwa - Perdix perdix
11. Przepiórka - Coturnix coturnix
12. Kur bankiwa - Gallus Bankiwa (Gallus gallus)
13. Perlica dzika - Numida meleagris
14. Perlica sępia - Acryllium vulturinum
15. Perliczka zwyczajna - Numida meleagris
16. Tragopan Temmincka- Tragopan temminckii
17. Olśniak himalajski - Lophophorus impejanus
18. Wieloszpon zwyczajny - Polyplectron bicalcaratum
19. Paw indyjski - Pavo cristatus
20. Paw kongijski - Afropavo congensis
21. Indyk dziki - Meleagris gallopavo
22. Argus malajski - Argusianus argus

---

Tekst wg: [SWiedzy], [Haber], [Harrison], [EKPt], [Sokołowski2], [AtlPt] i in.

---